Σύμφωνα με τις διατάξεις του Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων, τα βιβλία και στοιχεία κρίνονται ανεπαρκή ή ανακριβή και συνεπάγονται εξωλογιστικό προσδιορισμό της φορολογητέας ύλης, κατά περίπτωση, μόνο εφόσον τούτο προβλέπεται από τους παρακάτω λόγους και προϋποθέσεις, όπως έχουν τροποποιηθεί και συμπληρωθεί με τις διατάξεις του νόμου 3522/2006.
Λόγοι ανεπάρκειας των βιβλίων Β΄ και Γ΄ κατηγορίας
Τα βιβλία και στοιχεία της δεύτερης και τρίτης κατηγορίας κρίνονται ανεπαρκή όταν ο υπόχρεος διαζευκτικά ή αθροιστικά για διαχειριστικές περιόδους που αρχίζουν από 22/12/2006 και μετά:
α) Δεν τηρεί ή δεν διαφυλάσσει το βιβλίο παραγωγής - κοστολογίου ή το βιβλίο τεχνικών προδιαγραφών ή το βιβλίο ή δελτίο ποσοτικής παραλαβής που ορίζεται από την παράγραφο 1 του άρθρου 10 του Κ.Β.Σ.
Το βιβλίο παραγωγής - κοστολογίου δεν τηρείται, όταν τα δεδομένα του προκύπτουν από τους λογαριασμούς της ομάδας 9 του Ελληνικού Γενικού Λογιστικού Σχεδίου (Π.Δ. 1123/1980), ενώ το βιβλίο ή δελτίο ποσοτικής παραλαβής δεν τηρείται όταν παραλαμβάνονται από επιτηδευματία αγαθά προς επεξεργασία από πρόσωπα της παραγράφου 3 του άρθρου 2 του Κ.Β.Σ. ή από ιδιώτες, όταν παραλαμβάνονται αγαθά από επισκευαστές επίπλων, μηχανών, μηχανημάτων, ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών, όταν εκδίδεται δελτίο εισαγωγής κατά την παραλαβή των αγαθών για φύλαξη από τον εκμεταλλευτή αποθηκευτικού χώρου, όταν εκδίδεται άμεσα τιμολόγιο αγοράς για αγαθά που παραλαμβάνονται από μη υπόχρεο σε έκδοση στοιχείου διακίνησης με σκοπό την αγορά τους, καθώς και όταν πρόκειται για αγαθά που απευθείας αγοράζει και παραλαμβάνει ο επιτηδευματίας από αλλοδαπό οίκο της Ε.Ε. απευθείας στην επαγγελματική του εγκατάσταση, εφόσον συνοδεύονται από οποιαδήποτε συνοδευτικά στοιχεία ή έγγραφα του ξένου οίκου, από τα οποία προκύπτει η ανάλυση του είδους και της ποσότητας των αγαθών αυτών.
β) Τηρεί ή εκδίδει ή διαφυλάσσει τα βιβλία και στοιχεία του Κώδικα αυτού κατά τρόπο που αντιβαίνει τις διατάξεις αυτού ή τηρεί βιβλία κατηγορίας κατώτερης εκείνης στην οποία εντάσσεται.
γ) Λαμβάνει εικονικά ως προς τον αντισυμβαλλόμενο φορολογικά στοιχεία διακίνησης ή αξίας.
δ) Δεν εξοφλεί τιμολόγια αξίας 15.000 ευρώ και άνω μέσω τραπεζικού λογαριασμού ή με δίγραμμη επιταγή.
Από την υποχρέωση εξόφλησης με δίγραμμη επιταγή ή κατάθεση σε τραπεζικό λογαριασμό, εξαιρούνται οι συναλλαγές που διενεργούνται από 22/12/2006 (δημοσίευση Ν. 3522/2006) και μετά αποκλειστικά μεταξύ μητρικής εταιρείας και θυγατρικών εταιρειών, που αφορούν αγορά αγαθών ή λήψη υπηρεσιών αξίας 15.000 ευρώ και άνω ανά στοιχείο, επιτρεπόμενου του συμψηφισμού των αμοιβαίων ανταπαιτήσεών τους.
ε) Δεν συντάσσει και δεν καταχωρεί στο βιβλίο απογραφών τον Πίνακα Φορολογικών Αποτελεσμάτων Χρήσης που ορίζεται από την περίπτωση Γ΄ της παραγράφου 7 του άρθρου 7 του Κ.Β.Σ. ή συντάσσει αυτόν ανακριβώς.
Προϋποθέσεις ανεπάρκειας των βιβλίων Β΄ και Γ΄ κατηγορίας
α) Οι παραπάνω λόγοι δεν πρέπει να οφείλονται σε παραδρομή ή συγγνωστή πλάνη.
β) Οι παραπάνω περιπτώσεις πρέπει να καθιστούν αντικειμενικά αδύνατο και όχι απλώς δυσχερή το λογιστικό έλεγχο των φορολογικών υποχρεώσεων.
γ) Η ανεπάρκεια πρέπει να αναφέρεται σε αδυναμία διενέργειας συγκεκριμένων ελεγκτικών επαληθεύσεων για οικονομικά μεγέθη μεγάλης έκτασης σε σχέση με τα μεγέθη των βιβλίων και στοιχείων και να είναι αιτιολογημένη.
Λόγοι ανακρίβειας των βιβλίων Β΄ και Γ΄ κατηγορίας
Τα βιβλία και τα στοιχεία της δεύτερης και τρίτης κατηγορίας κρίνονται ανακριβή όταν ο υπόχρεος διαζευκτικά ή αθροιστικά:
α) Δεν εμφανίζει στα βιβλία του έσοδα ή έξοδα ή εμφανίζει αυτά ανακριβώς ή εμφανίζει έξοδα που δεν έχουν πραγματοποιηθεί και δεν έχει εκδοθεί φορολογικό στοιχείο.
β) Δεν καταχωρεί στο βιβλίο απογραφών αποθέματα ή καταχωρεί αυτά ανακριβώς ως προς την ποσότητα.
Η διάταξη αυτή ισχύει από 22/12/2006 και είναι πιο ευνοϊκή, καθώς πριν την ημερομηνία αυτή περιλαμβάνονταν όλα τα περιουσιακά στοιχεία της επιχείρησης. Ωστόσο, οι υποθέσεις για τις οποίες δεν είχαν εκδοθεί φύλλα ελέγχου μέχρι 22/12/2006 κρίνονται με τις επιεικέστερες διατάξεις.
γ) Δεν εκδίδει ή εκδίδει ανακριβή ή εικονικά ή πλαστά ως προς την ποσότητα ή την αξία ή τον αντισυμβαλλόμενο φορολογικά στοιχεία διακίνησης ή αξίας, ή λαμβάνει ανακριβή ή εικονικά ως προς την ποσότητα ή την αξία τέτοια στοιχεία.
δ) Δεν εμφανίζει την πραγματική κατάσταση της επιχείρησής του, για τον επιτηδευματία της τρίτης κατηγορίας.
ε) Δεν τηρεί ή δεν διαφυλάσσει ή δεν επιδεικνύει στον τακτικό φορολογικό έλεγχο τα πρόσθετα βιβλία της παραγράφου 5 του άρθρου 10 ή δεν καταχωρεί σε αυτά τις συναλλαγές ή καταχωρεί σε αυτά ανακριβώς τα στοιχεία που προσδιορίζουν το ύψος της συναλλαγής.
στ) Δεν διαφυλάσσει ή δεν επιδεικνύει στον τακτικό φορολογικό έλεγχο, εντός τακτού ευλόγου χρόνου, που ορίζεται με σημείωμα της αρμόδιας Δ.Ο.Υ., κατά περίπτωση το ισοζύγιο γενικού - αναλυτικών καθολικών ή τη μηνιαία κατάσταση του βιβλίου εσόδων - εξόδων επί μηχανογραφικής τήρησης των βιβλίων ή τα θεωρημένα ημερολόγια και το θεωρημένο βιβλίο εσόδων - εξόδων επί χειρόγραφης τήρησης, τα συνοδευτικά στοιχεία των αγαθών, καθώς και τα προβλεπόμενα από τον Κ.Β.Σ. παραστατικά, με τα οποία ενεργούνται οι πρωτογενείς εγγραφές, ανεξάρτητα από τις διαχειριστικές περιόδους στις οποίες αυτά αφορούν. Δεν εμπίπτει στην περίπτωση αυτή η μη διαφύλαξη και επίδειξη, η οποία οφείλεται σε λόγους αποδεδειγμένης ανωτέρας βίας. Με αποφάσεις του Σ.τ.Ε. το εισόδημα προσδιορίζεται εξωλογιστικά, εάν καταστραφούν τα βιβλία έστω και από ανωτέρα βία.
ζ) Νοθεύει τα φορολογικά στοιχεία.
η) Εμφανίζει αθροιστικά λάθη στο βιβλίο εσόδων - εξόδων, στη μηνιαία κατάσταση του βιβλίου εσόδων - εξόδων, καθώς και στο βιβλίο απογραφών.
θ) Δεν τηρεί κατά περίπτωση για διαχειριστικές περιόδους που αρχίζουν από 22/12/2006 και μετά τα ημερολόγια ή το ισοζύγιο του Γενικού - Αναλυτικών καθολικών ή το βιβλίο εσόδων - εξόδων ή τη μηνιαία κατάσταση του βιβλίου εσόδων - εξόδων ή δεν τηρεί ή δεν διαφυλάσσει το βιβλίο αποθήκης ή τις καταστάσεις της ποσοτικής καταχώρισης των αποθεμάτων ή το βιβλίο απογραφών όταν δεν συντάσσονται τέτοιες καταστάσεις.
Προϋποθέσεις ανακρίβειας των βιβλίων Β΄ και Γ΄ κατηγορίας
α) Οι πράξεις ή οι παραλείψεις που ορίζονται από τις παραπάνω περιπτώσεις α΄ έως ε΄, ζ΄ και η΄ πρέπει να είναι μεγάλης έκτασης, ώστε να επηρεάζουν σημαντικά τα οικονομικά αποτελέσματα.
β) Οι πράξεις ή οι παραλείψεις που ορίζονται από τις περιπτώσεις στ΄ και θ΄ πρέπει να καθιστούν αντικειμενικά αδύνατο και όχι απλώς δυσχερή το φορολογικό έλεγχο.
Παραλείψεις που δεν αποτελούν ανεπάρκεια ή ανακρίβεια των βιβλίων Β΄ και Γ΄ κατηγορίας
α) Η καταχώριση εσόδου ή εξόδου σε άλλη χρήση από εκείνη που αφορά.
β) Η εμφάνιση αθροιστικών λαθών στο βιβλίο εσόδων-εξόδων, στη μηνιαία κατάσταση του βιβλίου εσόδων- εξόδων και στο βιβλίο απογραφών, όταν από τη λανθασμένη άθροιση δεν μειώνεται το φορολογικό αποτέλεσμα.
Η διάταξη αυτή ισχύει από 22/12/2006 και είναι πιο ευνοϊκή για τις περιπτώσεις εμφάνισης αθροιστικών λαθών στο βιβλίο εσόδων-εξόδων, καθώς πριν την ημερομηνία αυτή δεν λαμβανόταν υπόψη εάν μειωνόταν το φορολογικό αποτέλεσμα. Ωστόσο, οι υποθέσεις για τις οποίες δεν είχαν εκδοθεί φύλλα ελέγχου μέχρι 22/12/2006 κρίνονται με τις επιεικέστερες διατάξεις.
γ) Η αποτίμηση των αποθεμάτων κατ' άλλο τρόπο από τον οριζόμενο με τις διατάξεις των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 28 του Κ.Β.Σ., με την προϋπόθεση ότι θα συνταχθεί κατάσταση ορθής αποτίμησης των αποθεμάτων στο χρόνο που θα ζητηθεί από το φορολογικό έλεγχο.
Ανακρίβεια βιβλίων Α΄ κατηγορίας
Τα βιβλία και στοιχεία της πρώτης κατηγορίας κρίνονται ανακριβή όταν ο επιτηδευματίας:
α) Δεν καταχωρεί ή καταχωρεί ανακριβώς σ' αυτά αγορές ή καταχωρεί αγορές που δεν έχουν πραγματοποιηθεί και δεν έχει εκδοθεί φορολογικό στοιχείο.
β) Δεν εκδίδει ή εκδίδει ανακριβή ή εικονικά ή πλαστά ως προς την ποσότητα ή την αξία ή ως προς τον αντισυμβαλλόμενο φορολογικά στοιχεία διακίνησης και αξίας.
γ) Λαμβάνει ανακριβή ή εικονικά ως προς την ποσότητα ή την αξία τέτοια στοιχεία.
δ) Εμφανίζει αθροιστικά λάθη.
ε) Δεν διαφυλάσσει ή δεν επιδεικνύει στον τακτικό φορολογικό έλεγχο το θεωρημένο χειρόγραφο βιβλίο αγορών ή τη θεωρημένη κατάσταση του βιβλίου αγορών και τα προβλεπόμενα από τον Κ.Β.Σ. παραστατικά με τα οποία ενεργούνται οι πρωτογενείς εγγραφές.
στ) Νοθεύει φορολογικά στοιχεία.
ζ) Δεν τηρεί βιβλίο αγορών ή μηνιαία κατάσταση του βιβλίου αγορών.
Για την κρίση των βιβλίων Α΄ κατηγορίας ως ανακριβών θα πρέπει να συντρέχουν οι προϋποθέσεις που ορίζονται για την κρίση των βιβλίων Β΄ και Γ΄ κατηγορίας.
Μεγέθη παραλείψεων και παρατυπιών που δεν επηρεάζουν το κύρος των βιβλίων Α΄, Β΄ και Γ΄ κατηγορίας
Από 22/12/2006) δεν επηρεάζεται το κύρος των βιβλίων, εφόσον η συνολική αξία των διαπιστούμενων παραπάνω πράξεων ή παραλείψεων που επηρεάζουν το κύρος των βιβλίων κυμαίνεται μέχρι τα πιο κάτω όρια ποσοστών επί των ακαθάριστων εσόδων και αξιών:
o Ακαθάριστα έσοδα μέχρι 1.500.000 ευρώ, ποσοστό 3% και μέχρι 30.000 ευρώ.
o Ακαθάριστα έσοδα άνω των 1.500.000 ευρώ, ποσοστό 2% και μέχρι 200.000 ευρώ.
Οι ευνοϊκές αυτές διατάξεις, που ισχύουν από 22/12/2006, μπορούν να εφαρμόζονται και για παλιότερες υποθέσεις για τις οποίες δεν είχαν εκδοθεί φύλλα ελέγχου μέχρι 22/12/2006.
Κατ' εξαίρεση τα οριζόμενα όρια στις διατάξεις του προηγούμενου εδαφίου δεν εφαρμόζονται για τις περιπτώσεις:
α) Μη έκδοσης ή ανακριβούς έκδοσης φορολογικών στοιχείων, τουλάχιστον για δύο (2) συναλλαγές, στην ίδια χρήση, που διαπιστώνονται από διαφορετικούς ελέγχους.
β) Μη έκδοσης ή ανακριβούς έκδοσης φορολογικών στοιχείων, τουλάχιστον για τρεις (3) συναλλαγές στην ίδια χρήση, που διαπιστώνονται από τον ίδιο έλεγχο.
γ) Μη έκδοσης ή ανακριβούς έκδοσης ενός στοιχείου αξίας άνω των 880 ευρώ.
δ) Επί μη καταχώρησης ή ανακριβούς καταχώρησης στα πρόσθετα βιβλία της παραγράφου 5 του άρθρου 10 του Κ.Β.Σ. συναλλαγών για τις οποίες δεν έχουν εκδοθεί τα στοιχεία εσόδων εφαρμόζονται αναλόγως τα οριζόμενα στις παραπάνω περιπτώσεις α΄, β΄ και γ΄.
ε) Χρήση πλαστών, εικονικών ή νοθευμένων στοιχείων αξίας άνω των 880 ευρώ για κάθε στοιχείο ή μικρότερης αξίας εφόσον αθροιστικά λαμβανόμενα στην ίδια χρήση ξεπερνούν το όριο αυτό.
