ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ
Aν υπάρχει κάποια περίοδος του χρόνου που αξίζει να βρεθεί κανείς στην Κέρκυρα, αυτή είναι σίγουρα το Πάσχα. Σε καμιά άλλη περιοχή της Ελλάδας, ούτε σε χωριό ούτε σε πόλη, δεν νιώθει κανείς τόσο έντονα την ατμόσφαιρα της γιορτής. Οι πολυάριθμες εκκλησίες του νησιού κάνουν ακόμη πιο θρησκευτικό το κλίμα των ημερών. Μία από αυτές είναι η Παναγία των Ξένων, με εικόνες των Τζάνε, Κουτούζη, Τσαγκαρόλε κ.ά. Απέναντι, η εκκλησία του Αϊ-Γιάννη, κτίσμα του 16ου αιώνα. Εδώ εκκλησιάζονταν ο Καποδίστριας, ο Σολωμός, ο Μάντζαρος και ο Νικηφόρος Θεοτόκης.
Η περίοδος του Πάσχα ξεκινά κι εδώ, όπως παντού, την Κυριακή των Βαΐων. Στις 11 το πρωί γίνεται η λιτάνευση του σεπτού σκηνώματος του αγίου Σπυρίδωνα. Ένα έθιμο που κρατά από το 1630, σε ανάμνηση της απαλλαγής του νησιού από τη φοβερή αρρώστια της πανώλης που το 1629 είχε θερίσει τους Κερκυραίους. Σε αυτήν τη λιτανεία παίρνουν μέρος και οι δεκαπέντε φιλαρμονικές του νησιού.
Τη Μεγάλη Δευτέρα οι δρόμοι μοσχοβολούν από τη φογάτσα (ένα είδος τσουρεκιού στολισμένου με ένα κόκκινο αβγό) και το μαντολάτο. Το απόγευμα στις εκκλησίες ακούγεται το "Ουαί και αλοίμονον, Φαρισαίοι υποκριταί", για να ακολουθήσει την επομένη το υποβλητικό "Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίες περιπεσούσα γυνή". Τη Μεγάλη Τετάρτη γίνεται το ευχέλαιο.
Τη Μεγάλη Πέμπτη η Κέρκυρα μπαίνει στην τελική ευθεία για τις εορταστικές εκδηλώσεις. Στις εκκλησίες ο κόσμος βιώνει με βαθιά κατάνυξη την κορύφωση του θείου δράματος, τη Σταύρωση. Στην Πιάτσα Πίνια και στους δρόμους γύρω από αυτήν, οι μπάντες κάνουν τις τελευταίες πρόβες. Όπως συνηθίζεται, μετά τη λειτουργία της Μεγάλης Πέμπτης γυναίκες όλων των ηλικιών παραμένουν στις εκκλησίες και στολίζουν τον επιτάφιο.
Η περιφορά των επιταφίων ξεκινά νωρίς, προκειμένου οι φιλαρμονικές να τους προλάβουν όλους. Το μεσημέρι, στις 2:30, ξεκινά ο επιτάφιος της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στο Φαληράκι. Στις τέσσερις ξεκινά η πομπή από το ναό του Αγίου Γεωργίου στο Παλαιό Φρούριο της πόλης και περνά από τους κεντρικούς δρόμους της Κέρκυρας και το Λιστόν. Καθώς κυλά η ώρα, οι επιτάφιοι πληθαίνουν και στο τέλος πολλοί συναντιούνται σε διάφορα σημεία της πόλης.
Στην περιφορά προπορεύονται ο σταυρός του μαρτυρίου και τα εξαπτέρυγα. Ακολουθούν το κόρο (χορωδία), που ψάλλει το "Αι γενεαί πάσαι", οι σκόλες (μεγάλα τετράπλευρα λάβαρα), τα φλάμπουρα (κατάλοιπα βυζαντινών σημαιών) και τα βενετσιάνικα φανάρια. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα λάβαρα τα κρατούν πολλές φορές οι "ταμένοι", δηλαδή εκείνοι που έχουν κάνει κάποιο τάμα.
Οι πιστοί βαδίζουν αργά υπό τους ήχους πένθιμων εμβατηρίων που παίζει ένα τμήμα από τις τρεις κυριότερες φιλαρμονικές της Κέρκυρας: η κόκκινη (ή παλαιά), που ιδρύθηκε το 1840, η μπλε (Μάντζαρος), που ιδρύθηκε το 1890, και η πορτοκαλί (Καποδίστριας), που ιδρύθηκε το 1980. Πρέπει εδώ να πούμε ότι οι δύο παλαιότερες έχουν αποκτήσει φανατικούς οπαδούς με το πέρασμα του χρόνου. Όσο για τα ονόματά τους (κόκκινη, μπλε, πορτοκαλί), τα έχουν πάρει από τα αντίστοιχα χρώματα των στολών τους. Στις πομπές των επιταφίων συμμετέχουν σχολεία, πρόσκοποι αλλά και μικρά κορίτσια που κρατούν στα χέρια τους καλαθάκια με λουλούδια.
Στις 9:30 αρχίζει η περιφορά του τελευταίου αλλά πιο επιβλητικού επιταφίου, αυτού της Μητρόπολης. Τον κρατούν στους ώμους τους ναύτες και ακολουθούν όλοι οι ιερείς της πόλης, καθώς και οι τρεις φιλαρμονικές. Η παλαιά παίζει το "Adagio" του Albinoni, η μπλε τη "Marcia Funebre" (πένθιμο εμβατήριο) του Verdi, ενώ η πορτοκαλί την πένθιμη ελεγεία "Suentura" (απώλεια, συμφορά) του Mariani.
ΜΕΓΑ ΣΑΒΒΑΤΟ - ΑΝΑΣΤΑΣΗ
Ξημερώματα Μεγάλου Σαββάτου (στις 6 το πρωί) στην Παναγία των Ξένων τηρείται το έθιμο του σεισμού. Οι εκκλησιαζόμενοι χτυπούν δυνατά τα πόδια τους στο δάπεδο του ναού, αναπαριστώντας με αυτό τον τρόπο τη σκηνή του σεισμού μετά την Ανάσταση, που περιγράφεται στο Ευαγγέλιο. Τρεις ώρες αργότερα ακολουθεί η λιτάνευση του σεπτού σκηνώματος του αγίου Σπυρίδωνα, παράλληλα με την περιφορά του επιταφίου του συγκεκριμένου ναού.
Το 1574 οι Βενετσιάνοι, για λόγους ασφάλειας, απαγόρευσαν στους ορθόδοξους την περιφορά του επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή. Έτσι, ακόμη και σήμερα, ο επιτάφιος αυτού του ναού βγαίνει (μαζί με το σκήνωμα του αγίου Σπυρίδωνα) το Μεγάλο Σάββατο, συνοδευόμενος από τις φιλαρμονικές, που παίζουν τον "Αμλετ" του Faccio (η παλαιά), το πένθιμο εμβατήριο "Calde Lacrime" (Καυτά Δάκρυα) του N. Michelli (η μπλε) και την "Ηρωική" του Μπετόβεν (η πορτοκαλί).
Εδώ βρίσκουμε και μια συνήθεια άγνωστη σε άλλα μέρη της Ελλάδας, την "παράλληλη λιτανεία". Όταν η κόκκινη φιλαρμονική παίζει τον "Αμλέτο", παλιοί Κερκυραίοι ακολουθούν παράλληλα τη λιτανεία μέχρι να τελειώσει το κομμάτι, για να απολαμβάνουν καλύτερα τη μουσική. Αυτή την ώρα όλοι σιωπούν και γίνονται αυστηρές παρατηρήσεις σε όποιον θορυβεί.
Ακολουθεί το σπάσιμο των μπότηδων (πήλινα δοχεία). Ψηλά από τα παράθυρα των σπιτιών πετιούνται στο δρόμο μπότηδες όλων των μεγεθών, με νερό ή χωρίς, και σπάνε με κρότο. Η χριστιανική εξήγηση αυτού του εθίμου είναι, κατά μία άποψη, το χωρίο του Ευαγγελίου: "Συ δε Κύριε, ανάστησόν με ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεράμεως". Πλήθος κόσμου συγκεντρώνεται στους δρόμους για να παρακολουθήσει το θέαμα. Θεωρείται μάλιστα γούρι να πάρει ο επισκέπτης ένα κομμάτι από τα σπασμένα δοχεία.
Μετά το σπάσιμο των μπότηδων, οι φιλαρμονικές ξεχύνονται πάλι στους δρόμους, παίζοντας το Αλέγκρο Μαρς "Μη φοβάστε, Γραικοί". Τον τελευταίο καιρό στην Πιάτσα Πίνια αναβιώνει το εξής έθιμο: μαζεύονται οι φακίνοι (έτσι ονομάζονταν παλιότερα οι αχθοφόροι), γεμίζουν ένα βαρέλι με νερό, το στολίζουν και καλούν τους περαστικούς να ρίξουν μέσα νομίσματα κάνοντας ευχές. Καθώς πλησιάζει η ώρα της πρώτης Ανάστασης (τότε που σπάνε τα κανάτια), κυνηγούν και πιάνουν κάποιον που τον ρίχνουν στο νερό. Ο βρεγμένος βρέχει και τους άλλους γύρω του, ενώ μαζεύει τα χρήματα από το βαρέλι.
Η Ανάσταση το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται στη Σπιανάδα με τη συμμετοχή χιλιάδων πιστών. Εάν έχει κανείς την τύχη να παρακολουθεί την τελετή από ψηλά (σε κάποιο από τα κτίρια δίπλα στην πλατεία), έχει το προνόμιο να αντικρίζει μια εντυπωσιακή εικόνα: μικρές τρεμάμενες φλόγες από χιλιάδες αναμμένα κεριά φωτίζουν υποβλητικά όλη την πλατεία και τους γύρω δρόμους, ενώ την ώρα του "Χριστός Ανέστη" πυροτεχνήματα που πυροδοτούνται από το Φρούριο προσφέρουν ένα θέαμα συναρπαστικό.
Την Κυριακή του Πάσχα, από το πρωί οι εκκλησίες περιφέρουν την εικόνα της Ανάστασης. Οι φιλαρμονικές δίνουν κι αυτήν τη φορά το "παρών", ενώ στο Λιστόν μαζεύονται σιγά σιγά και οι παλιοί Κερκυραίοι που αυτοαποκαλούνται "ταμένοι". Το "τάμα" τους είναι να συναντιούνται κάθε Κυριακή του Πάσχα σε αυτό το σημείο και να επιβεβαιώνουν την πίστη τους στην κερκυραϊκή παράδοση. Όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους. Μπορεί μάλιστα να γιόρτασαν μαζί την Ανάσταση το προηγούμενο βράδυ. Μια μέρα σαν αυτήν όμως, πριν κάνουν οτιδήποτε, θα σμίξουν ξανά για να πειράξει ο ένας τον άλλο, ανανεώνοντας το ραντεβού τους για το επόμενο Πάσχα.
